МУИС-ийн Сургалт эрхэлсэн дэд захирал Б.Очирхуягтай цаг үеийн сэдвээр ярилцлаа.
– Өнгөрсөн сард бакалаврын түвшинд сургалтын хөтөлбөрийг үнэлэх дотоод төслийг та удирдсан шүү дээ. Төслийн үр дүнг хэрхэн дүгнэв.
Бид төслийн хүрээнд МУИС-ийн бакалаврын сургалтын түвшинд хөтөлбөрүүдийн давхцал, хөтөлбөрийн чиглэл, агуулга, олгож буй зэрэг хоорондын холбоо, салбар дундын шинжтэй хөтөлбөрийг хэрхэн хэрэгжүүлж байгаа зэрэг хөтөлбөрийг нилээд олон талаас нь шинжилгээ хийсэн юм. Шинжилгээний үр дүнгээр багш нарт болоод сургуулийн тодорхой удирдлагын түвшинд нээлттэй хэлэлцүүлэг хийлээ. Үр дүнгийн шинжилгээнээс харахад ерөнхийдөө бакалаврын түвшинд хэт олон нарийссан хөтөлбөртэй, хөтөлбөрийн давхцал нилээдгүй, бүрэлдэхүүн сургууль хоорондох хамтарсан сургалт багатай, багш нарын сургалтын ачаалал их зэрэг нь харагдаж байна. Үүнээс сургалтын чанар гэдэг зүйл маань юу болж байнаа гэсэн асуудал заавал гарч ирнэ. Ер нь энэ хөтөлбөрүүдийн үр дүнгийн шинжилгээг үндэслээд тодорхой түвшинд сургалтын хөтөлбөрийг шинэчлэх, өөрчлөх ёстой юм байна гэж дүгнээд байгаа юм. Түүнчлэн шинэчлэлийн засгийн газрын ажлын хүрээнд “Дээд боловсролын шинэтгэлийн ажлын төлөвлөгөө”-г шинээр гаргахаар БШУЯ ажиллаж байна. Тэр төлөвлөгөөнд сургалтын чанарыг сайжруулах, хөтөлбөртэй холбоотой хэд хэдэн үйл ажиллагаа тусгагдсан. Жишээ нь: их дээд сургуулиудын элсэлтийн шалгалтыг ерөнхий чиглэлээр аваад 1,2 дугаар ангидаа оюутан нийтлэг суралцан 3-р ангиасаа буюу тодорхой хугацааны дараа мэргэжлээ сонгох боломжийг олгож байх гэсэн өөрчлөлт оруулахаар төлөвлөж байна. Энэ нь оюутан анх элсэж орохдоо л авсан мэргэжлээрээ төгсдөг хатуу сонголтыг больж, оюутанд сонгох бололцоог өгч байгаа юм. Хүүхэд анх орохдоо бол юугаа ч мэдэхгүй л орж ирдэг. Нефтийн хими гэж мэдэхгүй мөртлөө л анги нь байгаад байхаар авчихдаг асуудал бол нууц биш шүү дээ. Тиймээс хүүхдийн хувь заяаг ингэж хатуу шийдэхээ больё л гэсэн санаа. Дээр нь ороод 2 жил сураад ирэхээр хүүхэд өөрөө сургалтаа мэдрээд, энэ чиглэл нь зүгээр ч юмуу гэх мэтээр өөрийн сонирхлоо бий болгочихдог, дагаад тодорхой хугацааны дараа сургалтын үр дүнгээр жагсаан мэргэжил сонгуулах нь сургалтыг идэвхтэй үр дүнтэй болгодог. Бид ч гэсэн энэ бодлогын дагуу 1,2-р ангид бүрэлдэхүүн сургуулиуд нэгдсэн, оюутан сонголт хийх боломжтой хөтөлбөртэй болох гэсэн өөрчлөлт хийхээр төлөвлөж байна. Ер нь хөтөлбөрийн зорилго, агуулгыг ийм л хичээл орохгүй бол болохгүй, дэлхийд ийм мэргэжил байдаг ч гэх юм уу мэдээлэл өгөх чиглэлийн агуулгаас өөрчлөж, сурч буй оюутан маань ямар чадвартай, хаана, ямар түвшинд ажиллах гэдэгт тулгуурласан агуулгад хөтөлбөрийг чиглүүлэх ёстой.
– Үнэхээр ч таарсан хувиараараа л мэргэжлээ сонгодог шүү. 2,3 дугаар ангид орчихоод ангиа солихыг хүссэн оюутан багагүй байдаг нь ч үүнтэй холбоотой байх. Хөтөлбөрийг хэзээнээс хэрэгжүүлэхээр зорьж байна вэ.
Ирэх есөн сард шинээр элсэж буй оюутнуудаас эхлэн хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна. Тодорхой хугацаанд хөтөлбөрийг нэгтгэн оюутанд сонгох бололцоо олгох гэсэн энэ бодлого бол манай МУИС-ийн хувьд шинэ юм биш. 2011 онд батлагдсан “МУИС-ийн Бакалаврын сургалтын журам”-д мэргэжлийн суурийн 60 хувийг үзэж судласны дараа оюутан мэргэших чиглэлээ сонгоно гэж заасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл бид энэ заалтыг нийтээр мөрдөх, хэрэгжүүлэх асуудлыг л ярьж байна гэж ойлгож болно. Тэгэхээр энэ нь эрхзүйн хувьд огт шинэ зүйл биш юм.
– Тэгэхээр 2011 онд шинэчилсэн журмаа хэрэгжүүлэхгүй явж ирсэн гэсэн үг үү ?
Үгүй ээ, огт биелүүлээгүй биш. Биелүүлээд бүрэлдэхүүн сургуулийнхаа хэмжээнд сууриа ижилсгээд явж байгаа сургуулиуд байгаа. Жишээ нь: ЭЗС, ХХИС. Бас тодорхой мэргэжлүүдийн хүрээнд нэгтгэсэн сургуулиуд ч байгаа. ББС, МТС г.м. Харин нийтлэг сургуулиуд маань энэ заалтыг биелүүлээгүй, нэгтгэгдсэн хөтөлбөрүүдгүй байна гэсэн үг.
– Өөрчлөх шаардлагатай хөтөлбөрүүд хэр их байна ?
МУИС-ийн хэмжээнд БШУЯ-ны тусгай зөвшөөрөлтэй 143 хөтөлбөр бий. Тусгай зөвшөөрлөөс цааш задраад нийтдээ 178 хөтөлбөр бакалаврын түвшинд хэрэгжиж байна. Хөтөлбөр эрхлэх зөвшөөрлийн баримт бичгийн хувьд тусгай зөвшөөрлөөр тодорхойлогдсон эсвэл тусгай зөвшөөрөлд тодорхойлогдоогүй боловч тодорхойлогдсон мэргэжлээс цааш задарч бэлтгэж буй гэсэн хоёр өөр хэлбэрээр сургалтын зөвшөөрөл бүртгэгдсэн байгаа. Энэ бүгдийг жигдлэх шаардлагатай байгаа. Яг ижил мэргэжлээр бэлтгэж байгаа, ойролцоо агуулгатай, давхар зэргийн шинжтэй зэрэг хөтөлбөрүүд байна.
– Жишээ дурьдаж яривал илүү тодорхой болох байх.
За тэгье. Мэдээллийн технологи гэдэг хөтөлбөр МТС, МКС дээр хоёуланд нь байна. Нэг нь өдрөөр, нөгөө нь оройгоор. Утга зохиолын шүүмж гэдэг анги МХСС, Улаанбаатар сургуулийн аль алинд нь байна. За тэгээд магистр, доктор бакалаврын уялдаа холбоог нь харахад өөр өөр болчихсон сургуулиуд ч бас байгаа юм. Жишээ нь олон улсын эрхзүй гэдэг мэргэжил бакалаврт ХЗС-д харьяалагддаг. Гэтэл энэ мэргэжлийн магистр ОУХС-д байж байна. Зайнаас тандан судлах мэргэжлийн бакалавр ГГС-д, магистр нь ФЭС-д хамаарагдах жишээтэй.
– Энэ хөтөлбөрийн ялгаа магистр, докторын түвшинд хэр байгаа бол. Төслийн судалгаандаа хамруулсан уу ?
Төслийн хүрээнд зөвхөн бакалаврын хөтөлбөрүүдэд дүн шинжилгээг нарийвчлан хийсэн. Магистр, докторын шатанд хамрагдах зарим үр дүнг ТДС-д танилцуулсан. Цаашид ТДС өөрийн сургалтанд нарийвчилсан шинжилгээг хийх байх. Ер нь олон улсад нийтлэгээр бакалаврт суурь боловсрол олгоод, нарийссан мэргэжлийг ахисан түвшинд бэлтгэдэг. Энэ харьцаа МУИС-д эсрэгээр байгаа. Бакалаврын хөтөлбөрийн өөрчлөлттэй уялдаатайгаар ахисан түвшний сургалтын хөтөлбөрт тодорхой өөрчлөлт орно гэж бодож байна. МУИС хөтөлбөр дээрээ нэгдсэн нэг стандарт барихгүй бол бүрэлдэхүүн сургууль болгон өөр өөр хэлбэрээр бэлдээд байна. Бас нэг том асуудал бол тус сургууль өөрт нь хамаагүй чиглэлээр хичээл зааж мэргэжилтэн бэлдэж байна.
– Өөрт нь хамаагүй хөтөлбөрөөр сургалт явуулна гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ.
Өөр бүрэлдэхүүн сургуулийн заадаг мэргэжлийн чиглэлийн хичээлүүдийг өөрсдөө заах гэсэн үг.
– Ийм зүйл байна гэж үү. Таны бодлоор юунаас болоод ийм асуудал үүсч байна вэ ?
Байна аа. Жишээ нь: Аялал жуулчлалын менежмент гээд аваад үзье л дээ. Гэтэл менежментийн хичээлийг ГГС зааж байна. Өөрсдөө багш аваад заалгаж байна. Гэтэл МУИС-ийн бүрэлдэхүүнд тэр мэргэжлийг бэлтгэдэг бүхэл бүтэн сургууль байдаг. Үүнийг дагаад тухайн мэргэжлийн хичээлийн агуулга, чанар өөр өөр болж сургалтын чанарт нөлөөлж байна. Бүрэлдэхүүн сургууль хоорондын тооцоо, мөнгө өгөх, авах гэдэг зүйлээс хамааруулаад сургуулиуд өөрсөд дээрээ хайрцаглаад байна. Цаашид мэргэжлийн хичээлүүд нэгдсэн удирдлагад хамрагдах, мэдээж тухайн сургууль заах ёстой хичээлээ л заадаг байх ёстой.
– Тэгэхээр саяын жишээн дээрээс лавлахад газарзүйн сургууль, менежментийн сургууль хоёрын хичээлийн агуулга хэрхэн холбогдох юм бэ.
Салбар дундын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ёстой. Одоо болохоор салбар дундын хөтөлбөрийг нэг сургууль дангаараа авч явах гээд байна гэсэн үг. Салбар дундын шинжтэй хөтөлбөрүүд МУИС-д олон бий. Цаашид салбар дундын сургалтын үйл ажиллагааг зохицуулах журам боловсруулах, хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгаа.
– Та түрүүн хэлсэн, багш нарын сургалтын ачаалал их байгаа гэж. Энэнд ямар гарц хэрэгтэй вэ.
Хөтөлбөрийг тодорхой түвшинд нэгтгэе гээд байгаа маань багш нарын сургалтын ачааллыг бууруулах бас нэг арга юм шүү дээ. Багш нарын сургалтын ачаалал их байгаа, нэг багшид ноогдох сургалтын ачааллыг багасгах шаардлагатай. Бүрэлдэхүүн сургуулиудын санхүүгийн орлогын 80-90 хувь нь оюутны төлбөр дээр тогтдог. Тэгэхээр сургууль орлогоо нэмэхийн тулд шинэ анги нээгээд явчихсан. Тэрийг дагаад шинэ хичээлүүд нэмэгдэнэ. Ингээд оюутны тоогоор орлогоо нэмсэн ч бас багшаа нэмэх болно, дагаад цалингийн зардал нэмэгдэж байгаа. Орлого, зарлага хоёроо зэрэг нэмчихлээ л гэсэн үг биз дээ. Энэ нь эргээд сургуулийн багтаамжид нөлөөлж, сургалтын хэрэглэгдэхүүний хүртээмж багасч харин сургалтын чанар суларч байгаа юм. Энэ олон мэргэжил, түүнийг дагасан хичээлүүдээс хамааран багш нар ачаалал ихтэй байгаа. Багш нар үндсэндээ сургалтын нормыг бакалаврын сургалтаар хийчихэж байгаа. Тэгэхээр орой, эчнээ, магистр докторын сургалт үндсэн нормд нь орохгүй хэрнээ багш заагаад байна гэсэн үг. Орохоос ч өөр аргагүй, багш хүрэлцэхгүй. Тэгэхээр сургалтын маш их ачаалал үүрч, үүнтэй уялдаад судалгаа хийх цаг багассан. Ингэхээр нөгөө судалгааны сургууль болох зорилго маань байхгүй болчихож байна. Бакалаврын сургалтын хөтөлбөрийг өөрчилж суурь нэгдсэн хичээлүүд үүссэн тохиолдолд бакалаврын ачаалал нилээдгүй хэмжээгээр суларна. Түүнчлэн бакалаврын сургалтаас бусад ахисан болон орой эчнээн хичээлүүдээ цагийн багш шиг орж байгаа нь бусад түвшний сургалтын чанарыг унагаж байгаа бас нэг гол шалтгаан. Бакалаврыг сулласнаар дэд проф, профессорууд ахисан түвшнээс голлох сургалтын ачааллаа хийж уг түвшний сургалтанд тавигдах шаардлага, чанар ахих ёстой гэж үзэж байгаа.
– Хөтөлбөр цөөлнө гэхээр зарим мэргэжлийн ангийг хаах юм шиг ойлгогдоод байна л даа. Гэтэл хэдий эрэлт, ажлын байр багатай байж болох ч зөвхөн МУИС-д л бэлддэг мэргэжлүүд байдаг шүү дээ.
Хөтөлбөрийн өөрчлөлтийн хүрээнд эхний ээлжинд суурь хичээлүүдийг бүгд ижил явж үзье. Хүүхдэд сонгох бололцоог олгож өгье л гээд байгаа юм. Хоёрдугаарт мэдээж дээрхи ярьсан хоёр ижил хөтөлбөр гэх мэт сургалтын стандарт зөрчсөн зөрчлүүд байж болохгүй шүү дээ. Тэрнээс хүн ордоггүй юм билээ энийг хасья гэх биш. Цөөхөн оюутантай байсан ч энэ хөтөлбөр байх ёстой л бол байх ёстой гэдэг зарчмийг баримталж байгаа юм. Монгол Улсын Их Сургууль маань өөрийн онцлогтой. Тэр нь суурь судалгааны өндөр чадавх. Бид ямар ч салбарын тухайлбал байгаль, нийгэм ухааны суурь судалгааны нилээд өндөр түвшинд сургалт, судалгааг авч явдаг. Тэгэхээр бид өдий хүртэл авч явж ирсэн онолын сургалтын түвшинг цаашид ч гэсэн авч явах ёстой. Чухам энэ хөтөлбөрөө яаж үр дүнтэй явуулах вэ гэдэг бол удирдлагын бодлого. Магадгүй менежментийн хувьд тэр цөөхөн хүнтэй хөтөлбөрт жил бүхэн мэргэжилтэн бэлдэх шаардлагатай юу. Эсвэл хоёр жилдээ нэг удаа элсэлт авах уу. Ер нь суурь судалгааны сургалтыг тодорхой санхүүжилтын эх үүсвэр дэмжлэгтэйгээр хэвийн явуулах ёстой. Тэрнээс ашигтай үр дүнтэй явж байгаа бусад салбарын үр ашгаас хуваарилах замаар авч явж байгаа одоогийн зам зөв биш. Нөгөө үр ашигтай явж байгаа салбараа ч дээшлүүлдэггүй өөрсдөө ч ахидаггүй нэг хэвийн гал унтраасан хэлбэрээр явж ирсэн. Оюутны сургалтын төлбөрийг чөлөөлөх ч юм уу эсвэл МУИС-ийн санхүүжилтын орлогын тодорхой хувийг төр даах гэсэн нийтлэг бодлогоор энэ асуудлыг шийдэх бололцоогүй байна. Суурь судалгааны сургалтыг дэмжүүлэх, ахисан түвшний оюутнуудад зориулсан сургалт, судалгааны сан бий болгох гэдэг ч юм уу тодорхой асуудлуудад төрийн дэмжлэгийг авах бодолтой байгаа.
– Оюутнууд эхний 2 жил адилхан сурч байгаад мэргэшлийн ангиа сонгохоор бүгд нэг ангиа сонгочихвол мэргэжилтэн бэлтгэх бодлогод нөлөөлөхгүй юу?
Хөтөлбөрийн нэгтгэлийн хүрээнд 3-р ангиас оюутнууд мэргэжлээ сонгох гэдэг нь бүгдээрээ нэг ангид буюу дуртай ангид орно гэсэн үг биш. Сургуулийн зүгээс бодлогын түвшинд тогтоосон мэргэжлүүдийн квотын хүрээнд сурлагын амжилтаар мэргэжил сонгох гэсэн үг. Мэдээж сурлагаар тэргүүлсэн оюутан түрүүлж мэргэжлээ сонгоно.
– Өөр нэг асуулт байна. Хөтөлбөр багасахаар багш нарын орон тооны асуудал хөндөгдөх үү?
Би түрүүн хэлсэн МУИС-д багшийн сургалтын ачаалал илүү байгаа, өөрөөр хэлбэл багш дутагдалтай байгаа. Хөтөлбөр өөрчлөгдсөн тохиолдолд багш нарын цомхотгол гэдэг асуудал байхгүй, харин байгаа багш нарын цагийн ачаалал багасна гэж л яриад байна.
– Бүрэлдэхүүн сургуулиуд энэхүү хөтөлбөрийн шинэчлэлийг хэрхэн хүлээж авч байна вэ?
Өнгөрсөн долоо хоногт бүрэлдэхүүн сургуулиудын удирдлагуудтай уулзаж хөтөлбөрийн санал солилцсон. Ажлын хэсгээс гарсан дүгнэлтийг сургуулиуд санал нэгтэй хүлээж авч байна. Ерөнхийдөө бакалаврын сургалтын хөтөлбөрийнхөө давхардлыг арилгая, болохгүй байгаагаа цэгцлэе гэдгийг бүгд хүлээн зөвшөөрч байгаа. Одоо харин ямар замаар яаж өөрчлөх, хэрхэн хийхийгээ л ярилцаж байна. Ажлын хэсгийн дүгнэлт гэдэг маань энэ мэргэжлээр дэлхий нийтэд ингэж бэлдэж байна, сургалтын стандарт ийм байна гэсэн судлаачдын хийсэн санал юм шүү дээ.
– Дэлхийн жишиг гэхээр юунд, ямар баримтанд тулгуурлан судалгаагаа хийсэн гэсэн үг вэ?
Олон улсын боловсролын стандарт ангилал гэж ЮНЕСКО-оос гаргасан үндсэн баримт байдаг. БШУЯ-аас мэргэжлийн чиглэл индексийг энэ баримт бичгийг тулгуурлан хамгийн сүүлд 2010 онд шинэчлэн баталсан. Бидний ярьдгаар бол “Цагаан ном” шүү дээ. Үүнээс хойш 2011 онд ЮНЕСКО стандартаа шинэчилсэн. 2013 онд буюу энэ жил ЮНЕСКО боловсролын стандарт ангилалын үндсэн баримтаа ахин шинэчлэн гаргах гэж байна. БШУЯ мэргэжлийн чиглэл ангиллаа энэ шинэ баримтыг баримтлан шинэчилье гэсэн бодлого барьж байгаа. Бид ч гэсэн энэ стандартад тулгуурлан хөтөлбөрийг шинэчлэх, нэгтгэх бодлоготой байгаа. Мөн манай сургуулийн сургалт эрхлэх тусгай зөвшөөрөл энэ оны 7 сард дуусч байгаа. Тэгэхээр зөвшөөрлөө сунгаж авахдаа л энэ бүх яриад байгаа асуудлуудаа цэгцлэхээр шургуу ажиллаж байна.
– Дараагийн хийхээр төлөвлөж буй ажлынхаа талаар.
Дараагийн ээлжинд бид батлагдсан хөтөлбөрийн хүрээнд хөтөлбөрийн дотоод бүтцийг сургалтын стандарт бичиг баримтын хүрээнд нийцүүлэх ажил хийнэ. Хөтөлбөр гэдэг бол одоогийнх шиг хичээлийн нэрс бичсэн цаас биш. Зорилготой, хөтөлбөрийн хүрээнд оюутны эзэмших чадамжийг тодорхойлсон, уг чадамжийг ямар хичээлээр хүргэх сургалтын төлөвлөгөөтэй, уг хөтөлбөрийг үнэлэх шалгуур, заах багш, санхүүжилт зэргийг багтаасан цогц системийг бүхэлд нь хөтөлбөр гээд байгаа юм шүү дээ. Хөтөлбөрийг сургалтын стандартад нийцүүлсэний дараа уг хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа буюу сургалтын технологийн асуудалд тодорхой ажлуудыг хийхээр төлөвлөж байна.
– Ярилцсанд баярлалаа. Ажлын амжилт хүсье.
