Таныг энэ “МУИС Пресс хэвлэлийн газар” гэж байгууллагыг анх санаачилж байгуулсан гэж дуулсан, ер нь ямар учиртай байгууллага юм, хүмүүс юу гэж ойлгох учиртай юм бэ энэ талаар та мэдээлэл өгөхгүй юу?
Аливаа их сургууль тэр тусмаа үндэсний хэмжээний их сургууль нь тухайн их сургуулийн ном хэвлэл, сурах бичиг, хэвлэлийн бодлого тодорхойлох хэвлэлийн газаргүй байх ямар ч боломж байхгүй тэр тусмаа өнөөгийн шинэ зуунд. Монголын ууган их сургууль 2012 онд 70 жилийнхээ ойг тэмдэглэх гэж байхад дэлхийн жишиг их сургуулиудад байдаг хэвлэлийн газар гэдэг энэ чухал байгууллага байхгүй байсан учраас тухайн үеийн удирдлагад хэлж ойлгуулж 2012 оны 7 дугаар сард шинээр байгуулсан бөгөөд энэ чиглэлийн бизнесийг сайн мэдэх удирдах хүнгүй тул их сургуулийн удирдлагын саналаар гүйцэтгэх захиралаар нь ажиллаж байна. Гэхдээ би энэ ажлыг хийж байгаагийнхаа төлөө өнөөдрийг хүртэл ямар нэгэн цалин урамшилд нэг ч төгрөг аваагүй байгаа. Өөрөөр хэлбэл МУИС-иа гэсэн сэтгэлээр л ажиллаж байгаа гэх юм уу даа? Манай удирдлагууд бол уг нь нүүрэн дээрээ ойлгоод байх шиг байгаа юм нэдэр дээрээ дэмжиж өгөхгүй байсан одоо энэ ухаантай улсууд ойлгох биз дээ.
Тийм учраас их сургуулийн удирдлагаас авахуулаад багш, эрдэмтэн судлаач нарт энэ “хэвлэлийн газар” чухам ямар учиртай ажил алба юм бэ гэдгийг ойлгуулахын тулд бас их цаг нар, хүч хөдөлмөр хэрэгтэй юм шиг байна. Ер нь бол би өөрөө Англи, Америк, Австрали зэрэг улсын хэд хэдэн хэвлэлийн газруудтай гэрээ хийж, өөрийн ном сурах бичгийг хэвлүүлж байсан, дээр нь Англи, Австрали, ХБНГУ, Японы их дээд сургуулиудад тодорхой хугацаагаар ажиллах хугацаанд ийм төрлийн байгууллагыг сонирхож судлаж байсны хувьд их сургууль болон багш нарт нь хэрхэн чухал болох, ийм байгууллагатай байхын орчин үеийн хэрэгцээ шаардлагыг сайн ойлгож байгаа учраас байгуулах санал тавьсан юм.
- Өнгөрсөн хугацаанд МУИС ПРЕСС ХЭВЛЭЛИЙН ГАЗАР юу амжуулав?
Юуны өмнө дээр хэлсэнчлэн хэвлэлийн газар гэж юу вэ, хэвлэх үйлдвэрээс ямар ялгаатай вэ гэдгийг манай багш нар, судлаачдад ойлгуулах гэж хичээж байгаа. Учир нь манайхан одоохондоо энэ хэвлэлийн газар, хэвлэлийн үйлдвэр хоёрыг ойлгохгүй байна. Уг нь энэ хоёр бол зорилго, үйл ажиллагаа, үйл ажлаараа шал өөр хоёр байгууллага юм. Хэвлэх үйлдвэр нь цэвэр ном хэвлэлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн зорилготой бизнес бол нөгөөх нь зах зээл дээр ямар ном хэвлүүлбэл хэрэгцээ шаардлагатай вэ, хаана хэнд ямар ном хэрэгтэй вэ гэдэг номын бодлого тодорхойлдог түүнийг хэрэгжүүлэхийн төлөө явдаг бодлогын байгууллага юм гэж хэлж болох байх. Тийм учраас уг нь хооронд нь ялгахад тийм ч хэцүү биш зүйл билээ. Гэвч хэвлэх үйлдвэртэй нөхдүүд хэвлэлийн газар байгуулж бужигнуулсанаас болсон уу, нэг л сайн ойлгож өгөхгүй байна даа. Гэхдээ манай эрдэмтэн багш нар ялангуяа энэ баруунд эрдэм ном сурсан залуучууд бол учрыг нь сайн ойлгож байгаа байх аа. Хэвлэлийн газрын хувьд гол бодлого, бизнес юуны өмнө сурах бичиг дээр төвлөрөх ёстой гэж үзэж бид байгуулагдангуутаа 2012-13 онд МУИС-ийн заавал үзэх хичээлийн сурах бичигт судалгаа анализ хийж үзсэн. Сурах бичгийн бодит байдал, хүрэлцээ бол тун инээдтэй байсан.
Мөн МУИС-ийн хэмжээнд “Их сургуулийн сурах бичиг гэж юу вэ” гэдэг нээлттэй хэлэлцүүлэг өнгөрсөн оны 11 дүгээр сард хийсэн юм. Энэ хэлэлцүүлэгээр бүрэлдэхүүний сургуулиудын сурах бичгийн асуудлаар илтгэл хэлэлцүүлж, цаашид хэрхэн ажиллах талаар зөвлөмж гаргаж МУИС-ийн удирдлагад хүргэсэн харамсалтай нь тун удалгүй бүтцийн өөрчлөлт нэрээр удирдлагууд нь солигдож бужигнасаар одоо л нэг юм хөлөө олж эхэлж байх шиг байна. Одоо ерөнхийдөө баклаврын төвшиний сургалтын хөтөлбөр, ерөнхий суурийн хичээлүүд тодорхой болж байгаа учир сурах бичгийн тухай ярихад илүү амар болж байна.
Саяхан БШЯамнаас сурах бичигт зориулж өгсөн мөнгөөр ерөнхий суурь болон мэргэжлийн хөтөлбөрийн сурах бичиг зохиох, орчуулах, хэвлүүлэх журам боловсруулж тендер маягийн юм зарлагдаад байна. Энэ дээр манай пресс орж хамтарч ажиллана гэдгээ МУИС-ийн удирдлагатай ярьж тохирсон.
- Ямар чиглэлээр нь оролцох гэж байна вэ?
Аль хөтөлбөрт ямар сурах бичгийг хүлээн зөвшөөрөх, сурах бичгийг шинээр бичих үү, хуучин сурах бичгийг дахин боловсруулах уу, эсвэл орчуулгын сурах бичигтэй байх уу гэдгийг хөтөлбөрийн хороо болон тендерийн комисс мэдэж сурах бичгийг зарлах, шалгаруулах, багийг сонгох зэрэг ажлыг хийх байх. Манай хэвлэлийн газар бол сурах бичгийн зохиогчийн эрхийн гэрээг хийх, эрхлэх, хянах, хэвлүүлэх, хүлээн авах, зах зээлд гаргах, борлуулах, тараах, оюутны хэрэгцээ шаардлагыг судлах зэрэг үүргийг гүйцэтгэх болов уу гэж бодож байна. Угаасаа хэвлэлийн газрын ажлын ажил үүрэг нь тэр тал руугаа юм.
- Зохиогчийн эрх гэснээс дэлхийн олон их сургуулиудад үздэг популяр сурах бичгүүдийг эхнээс нь орчуулах эрхийг авч байгаа гэж сонссон.
Их сургуулийн сурах бичгийг бүгдийг бичнэ гэвэл барахгүй их ажил. Зарим сурах бичиг бол бүр одоохондоо бичих боломж ч үгүй. Тийм учраас дэлхийн олон оронд хэрэглэгддэг сайн сурах бичгийг орчуулан хэвлүүлэх нь бол зайлшгүй. Чухам ямар сурах бичгийг сонгож хэвлүүлэх вэ гэдэг бол хөтөлбөрийн хороо, сурах бичгийн ажил хариуцсан нөхдийн мэдэх ажил байх. Одоогоор манай хэвлэлийн газраас гадаадын нэр хүнд бүхий хэвлэлийн газруудтай холбоо харилцаа тогтоож зарим их сургуулийн сурах бичиг, гарын авлагуудын орчуулах, хэвлүүлэх эрхийг авч эхлээд байна. Тухайлбал, одоогоор Английн Кембриж Юнивэрсити Прессээс “Геоморфоложи”, АНУ-ын Рүтлэж, Тайлор энд Францис Группээс Хэнри Эцковицийн “МIT ба энтрепренер шинжлэх ухааны үүсэл хөгжил” номын орчуулгын эрхийг тус тус авч хэвлүүлэхэд бэлэн болоод байна. Хамгийн гол нь суурь хичээлүүдийн сурах бичгийг орчуулах, хэвлэх эрх авахад гадны хэвлэлийн газрууд бол тухайн их сургуулийн хэвлэлийн газартай л харьцаж гэрээ контракт хийдэг болохоос биш хэн нэг багш, профессор ч юм уу захиргааны албан тушаалтантай харьцдаггүй, хийдэггүй ёстой.
- Гадны энэ том компаниудын орчуулгын юм уу хэвлэх эрх ер нь ямар үнэ өртөгтэй байдаг юм бэ?
Тухайн номын нэр хүнд хэрэгцээ шаардлага, зэрэг олон зүйлээс шалтгаалдаг. Тухайлбал дээрх номууд бол нэг удаагийн орчуулах хэвлэх тараах эрх нь 600-1000 ам долларын хооронд байна. Ерөнхийдөө их сургуулийн сурах бичиг бол харьцангуй гайгүй үнэтэй байдаг. Харин бэстсэллэр болсон номууд их үнэтэй тухайлбал бид Стив Жобсын номыг авах гэж сонирхож үзэхэд 10 мянган доллароос ярина гэж хэлж байх жишээтэй. Арван мянган доллараар эрх авчаад хэдийг олно гээд сууж байх вэ энэ бол тухайлбал манай хэвлэлийн газрын хувьд боломжгүй зүйл л дээ. Монголын зах зээл ч юу билээ бодох зүйл. Орчуулгын биш манай улсад хэвлээд хэрэглэх сурах бичиг гарын авлагын хувьд бол нэг удаагийн эрх буюу тодорхой хугацаагаар авбал 2000-3000 ам долларын өртөгтэй байна. Тухайлбал бид өнгөрсөн жил Сингапурт төвтэй компанийн англи хэлний сурах бичгийг эрхийг авч Монголдоо хэвлүүлж хэрэглэх тухай асуудал тавьж үнэ өртөг барагцаалж байхад иймэрхүү үнэ ханштай байсан л даа.
- Сурах бичиг зохиох, орчуулах, хэвлүүлэхэд тавих шаардлагад байгаа “зохиогчийн эрхийг анхнаас нь МУИС-д бүрэн шилжүүлэх” гэснийг юу гэж ойлгох вэ, ер нь зохиогчийн эрхийг авах гэрээлэх ямар ямар төрөл байдаг юм бэ?
Энэ журмын хувьд бол нэгэнт “төрийн мөнгө”-өөр хийх гэж байгаа учир тэр 15 сая хүртэлх төгрөгт чинь зохиогч, редактор, хянагч, бичээч, бичиг хэрэг, хэвлэх зардал гээд бүгд багтсан учраас зохиогчийн эрхийг МУИС авахаар заасан байгаа байх. Гэхдээ МУИС-ийн захиргаа зохиогчийн эрх эзэмших эрх дарх байхгүй харин МУИС Пресс хэвлэлийн газар бол ийм эрхтэй байж болох бөгөөд чухам энэ номын эрхийг хэдэн жилээр эзэмших, цаашид хэрхэн хэвлүүлэх, сайжруулах, нэмэх зэрэг асуудлыг гэрээгээр зохицуулж өгөх ёстой байх. Ер нь бол энэ журамд зохиогчийн эрх эзэмших 3 төрлийн нөхцөл байгаа шүү дээ, угаасаа хэвлэлийн газар ч ийм төрлийн нөхцлөөр зохиогчийн эрхийг гэрээлдэг. Бидэнд боловсруулчихсан тусгай журам, гэрээний төслүүд бэлэн байгаа.
- Хэвлэлийн газраас өөр ямар төрлийн ажлууд зохион байгуулж байна вэ?
Манай хэвлэлийн газрын бас нэг гол зорилго бол багш нарыг номоо бичих, хэвлүүлэх, зарах борлуулах зэрэг олон давхар ажлаас чөлөөлөх явдал мөн. Ийм төрлийн ажлыг self publishing буюу өөрөө хэвлүүлэх гэдэг. 1990-ээд оноос хойш манай багш нар бараг ийм төрлөөр бүгд ном сурах бичгээ бичиж тарааж зарим нь ч хэл аманд орж байсан. Одоо ч багш нар өөрсдөө бүх ажлаа амжуулсаар л байгаа. Уг нь их сургуулийн багшийн үүрэг юу вэ гэвэл ерөөсөө номоо л маш сайн дээд зэргээр бичих. Өөр юманд санаа зовох хэрэггүй. Тэр номын эх бэлтгэх, хянах, редакторлах, ISBN дугаар авах, хэвлэлийн дизайн хийх, хэвлүүлэх, хэвлэлээс аваад дэлгүүрт тавих, борлогдсоны дараа тооцоо хийх, тэр “хавхаа эргэх” гэх мэт маш олон ажлыг хэвлэлийн газарт үүрүүлэх ёстой юм. Үүний төлөө бид явж байгаа.
Их сургуулийн мянга гаруй багшийн эрдэм судлал, бүтээлийг зөв залж зохион байгуулж чадвал эндээс одоогийн гарч байгаагаас хэд дахин илүү оюун ухаан, эрдэм ном ундран гарч тэр хэрээр нийгмийн оюун санаанд нэмэр хандив болох учиртай. Энд нэг юмыг хэлэхэд манай багш нар өөрийн нэрээр номоо гаргах хэвлэлийн газраас хэвлүүлсэн гэж гаргахын хооронд ажлын болоод нэр хүндийн маш том зөрөө байгааг ойлгох хэрэгтэй байгаа юм тэгвэл багш нарт улам л амар болж зөвхөн номоо бичихдээ анхаарч бусад асуудлыг хэвлэлийн газар хариуцдаг болох юм. Одоо иймэрхүү маягаар МУИС-ийн 70 жилийн ойн 5 төрлийн ном, МУИС-ийн багш Л.Чулуунбаатар, Ц.Онон, Б.Амарсанаа, М.Ууганбаяр, Н.Оюунжаргал, Ц.Отгонсүрэн, Р.Алтансайхан, Б.Сэцэнбаатар, Д.Дэлгэрсүрэн нарын зэрэг багш ажилтан, судлаач нар номоо хэвлүүлсэн байна. Мөн энэ жилээс манай хэвлэлийн газар багш нарын нэг сэдэвт зохиолын цуврал, гадаадын уран зохиолын цуврал Хэрман Хэссийн “Сиддарта”, Андерсаны “Бяцхан хун тайж”, “Буддагийн цадиг” зэрэг зохиол, “Монгол хэлшинжлэлийн тайлбар толь бичиг” зэргийг эрхлэн эхлүүлэхээр бэлтгэж байна.
Өөр нэг ажил бол өнгөрсөн хугацаанд юуны өмнө МУИС-ийн эрдэм шинжилгээний бичгийг сэтгүүлийн ерөнхий стандартын дагуу хийх, хэвлэх, түгээх ажлыг зохион байгуулж байна. Олон улсын хэмжээнд аливаа тэнхим сургууль өөрөө сэтгүүлээ хэзээ ч хийдэггүй. Харин мэдээж мэргэжлийн зөвлөлтэй байж сонгож хянаж ямар үгүүлэл хэвлүүлэх вэ гэж зөвшөөрөх нь тэдний асуудал байдаг. Бусад бүх ажлыг хэвлэлийн газар хийдэг энэ жишиг рүү бид явж байгаа. Одоо бид сэтгүүлүүдэд юуны өмнө олон улсын дугаар буюу ISSN авах шаардлага тавьж байгаа бөгөөд одоо бараг бүх сэтгүүл ийм дугаартай болсон гэдэг нь олон улсын бүртгэлд хамрагдсан гэсэн үг. Гэхдээ бүтцийн өөрчлөлтөөс шалтгаалаад нөгөө арван хэдэн салбар сургуульд байсан сэтгүүлүүд маань хэвээрээ яваад байдаг, гаргаж байсан газрууд нь алга болчихсон байдаг. Тэгэхээр үүнийг эрдэм шинжилгээний хэлтэс бас даруй шийдэх хэрэгтэй ажлын нэг болоод байна. Нөгөө хөтөлбөр сургалт давхцана гэдэг шиг бас зорилго чиглэл агуулга зэрэг нь давхцсан сэтгүүлүүд ч хэд хэд байгаад байгаа. Их сургуулийн бүх эрдэм шинжилгээний сэтгүүл өнгө нь өөр өөр болохоос бараг адилхан хийцтэй байсныг өөрчилж тухайн чиг хандлагад нь зохицуулан дизайн хийж байгаа.
- Багш нар өөрсдийн хувиараа хэвлүүлж байгаа номоо танай хэвлэлийн газрын нэрээр гаргаж болох уу?
Бололгүй яахав, бидэнд хамтран ажиллах хэд хэдэн боломж буюу option байгаа гэж би өмнө хэлсэн. Дээр хэлснээр багш өөрийнхөө номын хэвлэлийг өөрөө хариуцлаа гэж бодоход манайхаас лого байршуулах гэрээ хийж болно, ингэснээр таны ном МУИС Пресс хэвлэлийн газраас хэвлүүлсэнд тооцогдоод явна, энэ хэрээр таны номын нэр хүнд борлуулалт нэмэгдэх боломжтой гэж үзэж байна. Зүгээр хувь хүн өөрөө хамаг ажлаа хариуцаж үүрээд хийсэн ч гэсэн иймэрхүү замаар хамтарч ажиллаж болно. Манай багш нар хэвлэх үйлдвэрээ хэвлэлийн газар гэж андуурдагаас л хамаг учир ургаад байгаа юм. Тухайлбал адмон хэвлэх үйлдвэрт хэвлүүлсэнээ хэвлэлийн газар гэж андуурдаг энийг л бид өөрчлөх гээд үзээд байгаа юм. Хэрэв шаардлагатай бол бид салбар сургуулиудаар явж багш нартай уулзаж бүр нарийн тайлбарлаж болно. Үүнийг дамжуулж өгнө үү. Ерөөсөө манай байгууллага бол МУИС-ийн сургалт, судалгааг дэмжих л ганц зорилготой их сургуулийн өөрийнх нь байгууллага юм шүү.
