МУИС-ийн Цахим хуудсан дахь энэ удаагийн “Хобби” булангийнхаа зочноор МУИС-ийн газарзүйн тэнхмийн эрдэм шинжилгээний ажилтан, доктор, профессор Г.Нямдаваа багшийг урин оролцуулж байна. Түүний ажил, амьдралын замналыг товчлон дурдвал Улаанбаатарт Багшийн сургууль, ОХУ-ын Эрхүүгийн УИС-ийг газарзүйч мэргэжлээр төгсөөд, Алтайн уулархаг нутгийн Мал аж ахуйн газарзүйн судалгаа хийж, 1995 онд эрдмийн зэрэг хамгаалсан байдаг. Мөн Ховдын Багшийн дээд сургуульд багшилж, дэд захирал, захирлын албыг гүйцэтгээд зогсохгүй Засаг даргаар хоёронтаа сонгогдож амьдралынхаа бүхэл бүтэн 22 жилийг Ховд нутгийн төлөө хийж бүтээхэд зориулжээ. 2000-2004 оны хооронд УИХ-ын гишүүн, өдгөө ОХУ-ын Томскийн УИС-ийн зочин профессор, МУИС-ийн газарзүйн тэнхимд эрдэм шинжилгээний ажил эрхэлж байна. Нямдаваа багш оюутан ахуй цагаасаа эхлэн Монгол орны гайхамшиг цогцолсон үзэсгэлэнт байгалиар аялж, энэ мөчүүдээ гэрэл зургийн хальснаа буулгасаар арвин их цуглуулга бүхий зургийн сантай болжээ. Мэргэжлийн зурагчин биш ч гэлээ ховор, нандин зургуудыг дарж хичээл, сургалтдаа ашигладаг бүтээлч эрдэмтэн багш нарын маань нэг юм. Түүний дуранд буусан дүрс ямар үнэ цэнээр бий болдгийг сонирхож, хэсэг хүүрнэлдсэнээ хүргэе.
–Таныг байгалийн гэрэл зураг авдаг хоббитой, гэрэл зургийн цомгууд гаргасан гэж сонссон. Ийм хоббитой болоход юу нөлөөлсөн бэ?
-Би газарзүйч мэргэжил эзэмшсэн болохоор оюутны дадлагаас эхлээд ажил амьдралын явцад Хөвсгөл, Хар-Ус, Увс, Байгал нуур, Хөвсгөл, Алтай, Хангай, Хэнтийн уулс, өмнийн их говь, тал нутгаар олонтоо явж, байгалийн гайхамшиг цогцолсон олон газрыг үзсэн. Тэр сайхан бүхнийг хэчнээн өнгөтөөр яриад хүмүүст, шавь нартаа ойлгуулах боломж үгүй. Тийм болохоор очиж үзсэн газруудынхаа зургийг нь аль болох сайхнаар авах хэрэгтэй болно. Авсан зургийн сангаасаа энэ жил “Ховд сайхан нутаг”, “Төрөлх Мянгад нутаг” цомгууд хэвлүүлсэн.
-Байгалийн зураг авахад мөрддөг зарчим гэж байдаг болов уу? Кадрт чухам юуг нь онцолж харуулахыг зорьдог вэ?
-Би мэргэжлийн зурагчин биш. Өөрийн хэрэгцээгээр аяндаа сурч, туршлагаждаг юм байна гэж боддог. Ер нь байгаль судлаачид бүгд л зураг авдаг. Сайн зурагчид ч олон бий. Байгалийн зургийг өглөө эрт нар дөнгөж мандах үед, эсвэл орой нар жаргахын өмнө авдаг ерөнхий зарчим байна. Тэр үед байгальд өнгийн гайхамшигтай хослолууд бий болдог. Гэхдээ зарим зургийг жин үдийн үед нилэнхүйдээ тод биш нэлийсэн жигд гэрэлд, үдээс хойш авах нь ч байна. Гэрлийн өнгө, чиглэл гээд олон зүйл нөлөөлдөг. Зарим зураг тохиолдол, боломжоос хамаарна. Ер нь сайн зураг авахын тулд ихэнх зурагчид энэ бүхнийг нарийн тооцож, тохируулдаг.
-Тэгвэл нилээд цаг, зардал гардаг байх даа.
-Зураг авах гайгүй сайн аппарат хэрэгслээс эхлээд багагүй зардал гарна шүү. Тэгэхдээ ажлын зав чөлөө, боломждоо тохируулаад хийж таарна.
-Та ямар аппарат ашигладаг вэ? Тантай адил сонирхолтой олон хүн бидний ярилцлагыг уншина. Тэдэнд анхаарах зүйл юу байж болох вэ?
-Би зөвлөгөө өгөх хэмжээний мэргэжлийн хүн биш болохоор зөв ойлгоорой. Анхныхаа аппаратыг оюутан ахуйдаа авч байлаа. Оросын зенит, зорький гэж. Сүүлийн хэдэн жил канон дижитал аппарат ашиглаж байна даа. Олон өөр аппарат солих биш, нэг төрлийн аппаратыг бүрэн эзэмшиж сурах нь зөв юм шиг санагддаг. Гэхдээ мэргэжлийн, боломж сайтай зурагчид зориулалтаар нь өөр өөр аппарат ашиглах нь ч харагддаг.
-Байгалийн сайн зураг авах нь дурангаас их хамаардаг гэдэг. Та ямар төрлийн дуран ашигладаг вэ?
-Дуран үнэхээр чухал. Надад нэг ердийн дуран, татаж авах зориулалтын дуран болон өргөн фоноор авдаг дурантай. Эдгээр нь өөр өөр дуран байдаг юм аа. Энэ миний хувьд болоод л байдаг. Зарим хүмүүс маш хүчтэй татдаг дурантай ч байх нь бий. Түүнээс гадна өнгө, гэрлийн шүүлтүүр бас чухал. Тухайлбал уулын оройн хэсэгт илүү их гэрэлтэй, доод хэсгээр хэтэрхий бараан бол хагас шилжилттэй шүүлт шил ашиглах жишээтэй.
-Цуглуулгадаа хэчнээн зурагтай болж байна?
Тооны хувьд нилээд юм бий. Зөвхөн цагаан тарваганы зураг гэхэд л 250 орчим кадр дарсан байх жишээтэй. Зан авир, олон зүйл нь ингэж авахаас өөр аргагүй болгоно. Эдгээрээс шаардлага хангах зураг хэд вэ гэхээр их өөр тоо гарна. Тэгэхээр зургийн тоо хэлэхэд хэцүү л дээ. Олон жил авсан болохоор нөөцтэй болж л яваа даа.
-Зэрлэг, онгон байгальд зураг авахад зурагчны авьяас мэдрэмж, мэргэжлийн чадвараас гадна, тэсвэр тэвчээр, овсгоо самбаа, зарим тохиолдолд аз шаардлагатай байх нь бий…
-Тиймээ. Хүнд нөхцөлд, ховор тохиолдлоор дарсан зургууд цөөнгүй. Тухайлбал, Борцгор хотон бол Монголын улаан номд бүртгэлтэй, ойртож зураг авахад маш хэцүү, ховор шувуу. Цагаан тарвага хөлөөрөө өвс бариад идэж байгаа зураг бий. Тун ховор агшин даа. Мөн өмхий хүрнийг ойроос дарж чадсан. Амаргүй ажил шүү.
-Хүмүүс бид зургийн сайхныг сайшаан тольддог ч, ямар замыг туулж бидний өмнө дэлгэгдэж байгааг анзаарч, тунгаадаг нь тоотой шиг санагддаг. Таныг бас өндөр ууланд авирах хоббитой гэж сонссон.
-Энэ ч бас л миний газарзүйч мэргэжил, зураг авах сонирхолтой холбоотой. Үнэхээр их тэвчээр гаргаж зүтгээд, оргил дээр нь гараад зураг авах гайхамшигтай шүү.
-Ямар оргилууд дээр гарч зургийг нь авав?
-Монголынхоо дээвэр гэгддэг Алтай таван богд, Мөнххайрхан, Хөх сэрх, Цамбагарав, Сутай гээд 4000 метрээс дээш өндөртэй, мөнх цас, мөсөн голуудтай цөөнгүй оргил дээр авирч, зураг авч байсан. Ховдын Багшийн дээд сургуулийн багш байхаас эхлээд олон ууланд гараад байна.
-Уулын спортын тамирчны түвшинд бэлтгэл хангадаг байх нь. Энэ талаараа тодруулаач…
-Миний багш Монгол улсын гавьяат дасгалжуулагч Т.Гүррагчаа гэж хүн бий. Манай Ховдын уулчин залуучууд нэг багийнхан. Тэднийхээ дэмжлэг, туслалцаатайгаар авирна даа. Хүнд нөхцөлд тэвчээр хатуужил шаардсан авиралтыг багийн хамт олны хүч, хатуу сахилга, хөдөлмөрөөр туулна.
-Тэгэхээр та уулын спортын зэрэг цолтой биз?
–Спортын мастерын болзол биелсэн гэж энэ цолыг олгосон.
-Өндөр ууланд явж зураг авахад ямар бэрхшээл гардаг вэ?
Зарим үед нүүр нүдгүй цасаар шуурч, эсвэл налуу ихтэй гулгаанд зураг авах боломж бараг бүрэн хязгаарлагдана. Тэр үед олигтой зураггүй л буцна гэсэн үг. Ер нь том оргилуудын зан араншинг урьдчилан таах боломж үгүй. Тэгэхдээ уул усандаа залбирч явахад болдог юм аа. Хайрхан өндөр уулс хөшгөө нээнэ гэсэн нэг ойлголт бий. Цасан шуурга, манан будан, арилж, зураг авахад тааламжтай сайхан үетэй болох үе. Түүнийг бүрэн ашиглах хэрэгтэй болно.
-Та зургуудаа яаж хадгалж байна?
-Харин энэ талаар жаахан дутуу ажиллаад зарим үед хэрэгтэй зургаа олохгүй төөрнө. Бас аятайхан зургуудаа харж сайхан байдаг болохоор түүндээ цаг алдаад олигтой эмхэлж цэгцэлж чадахгүй нь бий. Тийм болохоор цөөхөн байхаас нь олон хавтас нээгээд сайн эмхэлж байх хэрэгтэй санагддаг шүү.
-Цаашид таны сонирхлын хувьд төлөвлөгөөг тань сонирхвол?
Мэдээж хобби маань үргэлжилнэ. Тэгэхдээ би цомог гаргахад бус, манай мэргэжлийн сургалтад ашиглах сайн зургийн сан бүрдүүлэх, ном сурах бичгийн шаардлага хангасан зургуудтай болоход түлхүү анхаарна гэж боддог.
-Цаг заваа зориулж, ярилцсанд тань баярлалаа.
Б.Цэцэгсүрэн
